چارچوب نوآوری مدل کسب‌وکار مبتنی بر کاربست فناوری‌های دیجیتالی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، رشته مدیریت سیستم ها، دانشکده مدیریت و اقتصاد، دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

2 دانشیار گروه مدیریت صنعتی و فناوری، دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

3 استادیار گروه مدیریت بازرگانی و کسب وکار، دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران ‏

10.22034/qjimdo.2022.321525.1473

چکیده

زمینه و هدف: بازطراحی مدل کسب­وکار پیش‌نیاز توسعه و بقای سازمان­ها در عصر دیجیتال است. بر این اساس، سازمان‌ها باید به جای تکیه بر مدل­های ایستا، منطق کسب­وکار خود را همگام با تغییرات محیطی و انتظارات مشتریان از طریق بهره­گیری از قابلیت­های فناوری­ به­روز نمایند. هدف از پژوهش حاضر، ارائه رویکردی نظام‌مند برای نوآوری مدل­ کسب­وکار مبتنی بر کاربست فناوری­های دیجیتالی است.
روش‌شناسی: در فاز نخست، مولفه­های نوآوری مدل کسب­وکار با روش فراترکیب از ۴۲ مقاله منتخب استخراج شد. در گام بعد، بر اساس روش پیمایشی و به کارگیری روش نمونه­گیری غیرتصادفی هدفمند در میان خبرگان حوزه فناوری و انجام تحلیل فازی پرسشنامه­های دریافتی، کاربرد‌های فناوری­های دیجیتالی در مولفه­های نوآوری مدل­ کسب­وکار استخراج شده در فاز اول ارائه گردید.
یافته‌ها: در فاز نخست، مولفه­های مدل در قالب پنج مقوله نوآوری در کلان فعالیت‌‌های شبکه ارزش، نوآوری در کلان فعالیت‌‌های درون‌سازمانی، نوآوری در ساختار، نوآوری در حکمرانی و نوآوری در جنبه مالی و تم‌های تشکیل دهنده هر یک دسته‌بندی شدند. سپس، چارچوب نوآوری مدل­ کسب­وکار با استخراج دیدگاه خبرگان حوزه فناوری­ درخصوص کاربست فناوری­های دیجیتالی مشتمل بر هفت گروه پلتفرم، اتصال، محصول نقش­محور، گردآوری داده سنسورمحور، تحلیل بینش‌ساز، تعامل تحلیلی و تعامل افزوده ارائه گردید.
نتیجه‌گیری: بر اساس یافته‌‌های پژوهش مشخص شد که در واکنش به پویایی­ها و تغییرات محیطی، نوآوری در چه ابعاد و مولفه­هایی از مدل­کسب­وکار و با به کارگیری کدام گروه از فناوری­های دیجیتالی باید مد نظر قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها


امامی اقلیمی،پگاه؛ اسفیدانی، محمد­رحیم؛ سید ابوالقاسم، میرا.(۱۴۰۰). شناسایی پیشرانه­های مدل کسب­و کار نوآورانه با استفاده از یک مرور نظام­مند، فصلنامه مدیریت نوآوری در سازمان­های دفاعی، 4(12)، ۴۹-۷۶.
حسینی، مهری؛ موسی­خانی، مرتضی؛ سخدری، کمال.(۱۴۰۱). علم­سنجی مطالعات نوآوری مدل کسب­وکار بر عملکرد مالی، فصلنامه دانش سرمایه­گذاری، ۱۱(۴۱)، ۴۹-۷۳.
شامی­زنجانی، مهدی؛ نبیی، فراز؛ ایران­دوست، شادی (۱۳۹۹). ناخدایی دیجیتال:راهنمای تحول سازمان­ها در عصر دیجیتال، تهران: نشر آریاناقلم.
منطقی، منوچهر؛ ثاقبی­سعیدی، فاطمه (۱۳۹۲). مدل­های کسب­وکار مبانی ارزیابی و نوآوری، فصلنامه رشد فناوری، ۹(۳۵)، ۳۹-۵۱.
نظری، کامران؛ وکیلی، یوسف؛ خواستار، حمزه؛ شهریاری، سلطانعلی.(۱۴۰۰). فراتحلیل پیشایندهای دوسوتوانی سازمانی، فصلنامه مدیریت نوآوری در سازمان­های دفاعی، ۴(۱۲)، ۱-۲۲.
ونکاترامان، ونکات. (۱۳۹۸). ماتریس دیجیتال: نقشه راهی برای تحول دیجیتال در سازمان­ها، ترجمه: شامی زنجانی، مهدی؛ بازیار، مصطفی، تهران: نشر هورمزد.
Afuah, A. (2014). Business Model Innovation: Concepts, Analysis, and Cases. Routledge.
Amshoff, B.; Dülme, C.; Echterfeld, J. and Gausemeier, J. (2015). Business Model Patterns for Disruptive Technologies. International Journal of Innovation Management19(03), 1-22.
Antikainen, M. and Valkokari, K. (2016). A Framework for Sustainable Circular Business Model Innovation. Technology Innovation Management Review6(7),5-12.
Aspara, J.; Hietanen, J. and Tikkanen, H. (2010). Business Model Innovation vs Replication: Financial Performance Implications of Strategic Emphases. Journal of Strategic Marketing18(1), 39-56.
Berger, S.; Denner, M. S. and Roeglinger, M. (2018, June). The Nature of Digital Technologies-Development of a Multi-Layer Taxonomy. 26th European Conference on Information Systems (ECIS). https://www.myecole.it/biblio/wp-content/uploads/2020/11/2018-Nature-of-digital-technologies.pdf.
Berman, S. and Marshall, A. (2014). The Next Digital Transformation: from an Individual-Centered to an Everyone-to-Everyone Economy. Strategy and Leadership, 42(5), 9-17.
Blaschke, M.; Cigaina, M.; Riss, U. V. and Shoshan, I. (2017). Designing Business Models for the Digital Economy. In Book: Shaping the Digital Enterprise (pp. 121-136). Springer, Cham.
Bucherer, E.; Eisert, U. and Gassmann, O. (2012). Towards Systematic Business Model Innovation: Lessons from Product Innovation Management. Creativity and Innovation Management, 21(2), 183–198.
Casadesus-Masanell, R. and Ricart, J. E. (2010). From strategy to Business Models and onto Tactics. Long range planning43(2-3), 195-215.
Casadesus-Masanell, R. and Zhu, F. (2013). Business Model Innovation and Competitive Imitation: The Case of Sponsor-Based Business Models. Strategic Management Journal, 34(4), 464–482.
Clauss, T. (2017). Measuring Business Model Innovation: Conceptualization, Scale Development, and Proof of Performance. R&D Management47(3), 385-403.
Demil, B. and Lecocq, X. (2010). Business model Evolution: in Search of Dynamic Consistency. Long Range Planning, 43(2-3), 227-246.
Finfgeld, D. L. (2003). Metasynthesis: The State of the Art - So far. Qualitative Health Research, 13(7), 893–904.
Floerecke, S. and Lehner, F. (2015, September). A Revised Model of The Cloud Computing Ecosystem. In International Conference on the Economics of Grids, Clouds, Systems, and Services (pp. 308-321). Springer, Cham.
Foss, N. J. and Saebi, T. (2016). Fifteen Years of Research on Business Model Innovation: How Far Have We Come, and Where Should We Go? . Journal of Management, 43(1), 200–227.
Frankenberger, K.; Weiblen, T.; Csik, M. and Gassmann, O. (2013). The 4I-framework of Business Model Innovation: A Structured View on Process Phases and Challenges. International Journal of Product Development, 18(3/4), 249-273.  
Gassmann, O.; Frankenberger, K. and Sauer, R. (2016). Exploring the Field of Business Model Innovation: New Theoretical Perspectives. Springer.
Geissdoerfer, M.; Vladimirova, D. and Evans, S. (2018). Sustainable Business Model Innovation: a Review. Journal of Cleaner Production, 198(1), 401-416.
Giesen, E.; Berman, S. J.; Bell, R. and Blitz, A. (2007). Three Ways to Successfully Innovate Your Business Model. Strategy & leadership, 35(6),  27-33.
Girotra, K. and Netessine, S. (2014). Four Paths to Business Model Innovation. Harvard Business Review92(7), 96-103.
Greer, J. (2017). Business Models of the Future: Systems, Convergence and Characteristics, Retrieved from  https://www.accaglobal.com/in/en/ professional-insights/pro-accountants-the-future/ Business-models-of-the-future-systems-convergence-characteristics.html
Grieco, C.; Michelini, L. and Iasevoli, G. (2021). Which Sharing Are We Betting on? Analysing the Financial Attractiveness of Sharing Business Models. Journal of Cleaner Production, 314(10), 75-86.
Hess, T.; Benlian, A.; Matt, C. and Wiesböck, F. (2016). How German Media Companies Defined Their Digital Transformation Strategies. MIS Quarterly Executive15(2), 103-119.
Johnson, M. W.; Christensen, C. M. and Kagermann, H. (2008). Reinventing Your Business Model. Harvard Business Review, 86(12), 57-68.
Kollara, N. H. (2017). Digital Transformation, Business Models and the Postal Industry (No. THESIS). EPFL. https://infoscience.epfl.ch/record/226176.
Magretta, J. (2002). Why business Models Matter. Harvard Business Review, 80(5), 86-92.
Malhotra,Y.(2000). Knowledge Management and New Organization Forms:A Framework for Business Model Innovation. Information Resources Management Journal, 13(1), 5–14. 
Minatogawa, V.; Franco, M.; Pinto, J.  and Batocchio, A. (2018). Business Model Innovation Influencing Factors: an Integrative Literature Review. Brazilian Journal of Operations & Production Management, 15(4), 610-617.
Müller, S. and Hundahl, M. (2018). IT-Driven Business Model Innovation: Sources and Ripple Effects. International Journal of E-Business Research, 14(2), 14–38.
Nwaiwu, F. (2018). Review and Comparison of Conceptual Frameworks on Digital Business Transformation. Journal of Competitiveness. 10(3), 86-100.
Osterwalder, A. and Pigneur, Y. (2010). Business Model Generation: a Handbook for Visionaries, Game Changers, and Challengers. John Wiley & Sons.
Oswald, G. and Kleinemeier, M. (2017). Shaping the Digital Enterprise. Cham: Springer International Publishing.
Rayna, T. and Striukova, L. (2016). 360° Business Model Innovation: Toward an Integrated View of Business Model Innovation. Research Technology Management, 59(3), 21–28.
Reddy, S. K. and Reinartz, W. (2017). Digital Transformation and Value Creation: Sea Change Ahead. Marketing Intelligence Review9(1), 10-17.
Reinartz, W.; Wiegand, N. and Imschloss, M. (2019). The impact Of Digital Transformation on the Retailing Value Chain. International Journal of Research in Marketing, 36(3), 350-366.
Remané, G.; Hanelt, A.; Tesch, J. F. and Kolbe, L. M. (2019). The Business Model Pattern Database: a Tool for Systematic BMI. International Journal of Innovation Management (IJIM), 21(1), 89-144.
Sánchez, M. A. (2017). A Framework to Assess Organizational Readiness for the Digital Transformation. Dimensión Empresarial15(2), 27-40.
Sandelowski, M. and Barroso, J. (2003). Classifying the Findings in Qualitative Studies. Qualitative Health Research, 13(7), 905–923.
Schreckling, E. and Steiger, C. (2017). Digitalize or Drown. In Shaping the Digital Enterprise (pp. 3-27). Springer, Cham.
Sjödin, D.; Parida, V.; Jovanovic, M. and Visnjic, I.(2020).Value Creation and Value Capture Alignment in Business Model Innovation: a Process View on Outcome‐Based Business Models. Journal of Product Innovation Management, 37(2), 158-183.
Snihur, Y.; Zott, C. and Amit, R. (2021). Managing the Value Appropriation Dilemma in Business Model Innovation. Strategy Science6(1), 22-38.
Spieth, P. and Schneider, S. (2016). Business Model Innovativeness: Designing a Formative Measure for Business Model Innovation. Journal of Business Economics86(6), 671-696.
Teece, D. J. (2010). Business Models, Business Strategy and Innovation. Long Range Planning, 43(1), 172–194.
Teece, D. J. (2018). Business Models and Dynamic Capabilities. Long Range Planning51(1), 40-49.
Trischler, M. F. G. and Li-Ying, J. (2022). Digital Business Model Innovation: Toward Construct Clarity and Future Research Directions. Review of Managerial Science, 1-30.
Vaska, S.; Massaro, M.; Bagarotto, E. M. and Dal Mas, F. (2021). The Digital Transformation of Business Model Innovation: a Structured Literature Review. Frontiers in Psychology, 11, 3557.
Wirtz, B. and Daiser, P. (2017). Business Model Innovation: an Integrative Conceptual Framework. Journal of Business Models5(1). 14-34.
Zimmer, L. (2006). Qualitative Meta‐Synthesis: a Question of Dialoguing with Texts. Journal of Advanced Nursing53(3), 311-318.
Zott, C. and Amit, R. (2010). Business Model Design: an Activity System Perspective. Long Range Planning43(2-3), 216-226.
Zott, C and Amit, R. (2012). Creating Value Through Business Model Innovation. MIT Sloan Management Review, 55(2), 71–80.
Zott, C.; Amit, R. and Massa, L. (2011). The Business Model: Recent Developments and Future Research. Journal of management37(4), 1019-1042.